Versterking Landschap en identiteit
De belangrijkste kwaliteit van het Groene Hart is het open landschap. Elementen in een gebied, de randen van een gebied en de maat en de schaal van een gebied bepalen de mate van openheid van het landschap. Ook zichtlijnen en doorkijkjes zijn bepalend voor het ervaren van openheid. Openheid is meer dan een groot leeg weidegebied of een open watervlak. De openheid vormt een belangrijk contrast met de grote steden er omheen. Onderstaande kaart geeft een beeld van deze openheid.
Het Groene Hart behoort tot de gebieden in Nederland die in de afgelopen twintig jaar het minst veranderd zijn, zo blijkt uit de bodemgebruiksstatistiek. Maar kijkend naar een langere periode veranderde het landschap wel degelijk. Het uiterlijk van de landbouwgebieden van een eeuw geleden is niet meer te vergelijken met dat van nu. Dit komt door veranderingen die verbonden zijn aan de (landbouw)economische en maatschappelijke trends. In deze lijn is het te verwachten dat het landschap ook in de toekomst blijft veranderen.
Figuur 1: openheid van het landschap in het Groene Hart (peildatum 2012). Bron: Alterra, 2015
Door veranderingen in grondgebruik, zoals door remmen van de bodemdaling, energietransitie, het rendabel houden van de landbouw en verstedelijking staan biodiversiteit en het landschap zoals we dat nu kennen onder druk.
Een grote verscheidenheid aan flora en fauna geeft ecosystemen de noodzakelijke veerkracht om met veranderingen in de omgeving om te gaan. In het agrarisch gebied is sinds 1970, afgemeten aan weidevogels, 60% van de biodiversiteit verdwenen. In de veengebieden is deze achteruitgang minder groot, maar nog steeds reden om aandacht te besteden aan biodiversiteit. Afname van de kwaliteit van water, grond of lucht zijn meer voorbeelden van indicaties van achteruitgang van biodiversiteit, met nadelige effecten op de gezondheid en de leefomgeving.
Om de druk op biodiversiteit te weerstaan wordt ingezet op behoud en waar mogelijk versterking van de biodiversiteit. Dit is voor een belangrijk deel afhankelijk van de manier waarop grote transitieopgaven vorm krijgen. Zo zijn koppelingen mogelijk met een aantrekkelijk en klimaatbestendig woon- en vestigingsklimaat, duurzame landbouw, waterveiligheid, waterkwaliteit, recreatie en het tegengaan van bodemdaling.
Het Groene Hart vormt een gedifferentieerd gebied en kan worden ingedeeld in verschillende deelgebieden. Ieder deelgebied heeft daarbij zijn eigen identiteit en unieke kwaliteit, die het verdienen om gewaardeerd en geborgd te worden. De claims op het landschap leiden tot vraagstukken over het behoud van bestaande identiteiten en het ontstaan van nieuwe. De uitdaging is om dit gebied duurzaam te ontwikkelen, op een wijze die past bij het landschap en de identiteit van het Groene Hart.
Dit leidt tot de volgende ambities voor het Groene Hart:
- De openheid van het Groene Hart is een kostbaar goed. Hier gaan we zuinig mee om. Toch vinden we het acceptabel dat de openheid op een aantal plekken afneemt om ruimte te bieden aan:
- de onvermijdelijke ontwikkelingen en transities op het gebied van energie;
- de onvermijdelijke ontwikkelingen en transities op het gebied van bodemdaling;
- de onvermijdelijke ontwikkelingen en transities om de landbouw rendabel te houden.
- Unieke landschappelijke waarden in het Groene Hart worden beschermd door een ruimtelijk instrumentarium, hetgeen overigens niet betekent dat andere gebieden onbeschermd mogen blijven. Deze landschappelijke waarden worden vastgelegd in het gemeentelijke en provinciale omgevingsbeleid. De eigen identiteit en kwaliteit van deelgebieden wordt hierbij geborgd.
- Naar biodiversiteit als batenbrenger. De waarde van groen kapitaal wordt geduid en waar mogelijk economisch gekwantificeerd. De scheiding tussen natuur en economie wordt daarmee verminderd. (Lokale) markten maken het mogelijk om ecosysteemdiensten uit te wisselen en ervoor te betalen. In het Groene Hart wordt hieraan gewerkt in onder andere de projecten Groen Kapitaal en Groene Cirkels1.
- Vrijkomende agrarische bebouwing mag niet leiden tot verval, maar moet bijdragen aan versterking van de staat en kwaliteit van de omgeving. Overheden en de agrarische sector staan hiervoor samen aan de lat.
[1] Groen Kapitaal en Groene Cirkels zijn initiatieven van ondernemers, overheden, onderwijsinstellingen en maatschappelijke organisaties. Deze projecten zetten ecosysteemdiensten centraal, waarbij de natuur wordt verbonden met private en publieke belangen. Groene Cirkels wil natuurlijke processen benutten ten behoeve van economische waardecreatie, duurzaamheid en kwaliteit van de leefomgeving.
-
Uniek gebied
Het Nationaal Landschap Groene Hart is een uniek groen en open gebied tussen de vier grote steden in de Randstad. Er zijn prachtige geometrische patronen van slootjes en weilanden, afgewisseld met grote meren, ontstaan door de veenafgravingen. Het is ook een economisch vitaal gebied, met internationaal concurrerend agrarisch landgebruik, oude vestingsteden, Europees beschermde natuurgebieden, recreatie en een sterke transportsector. De Stuurgroep zet zich in voor bescherming van de kwetsbare waarden en het mogelijk maken van nieuwe ontwikkelingen die daarin passen.
-
Unesco Werelderfgoed?
De mathematische patronen van sloten en weilanden, wereldwijd bekend als The Dutch Landscape. is ontstaan in het Groene Hart van de 10de tot de 13de eeuw. Een vergelijkbaar verkavelingspatroon naar Nederlands voorbeeld is te vinden bij Hamburg en Gdansk. De stuurgroep ondersteunt het onderzoek of kenmerkende delen beter te beschermen zijn door ze in aanmerking te laten komen voor het predicaat Unesco Werelderfgoed.